Mostar położony jest nad rzeką Nerwową i jest piątym co do wielkości miastem w Bośni i Hercegowinie. Mostar został nazwany na cześć strażników mostu (mostari), którzy w średniowieczu strzegli Mostu nad Neretwą. Stary Most (Stari Most) jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zbudowali go Turcy w XVI wieku, jest jednym z najczęściej odwiedzanych zabytków Bośni i Hercegowiny i jest uważany za przykład architektury islamskiej na Bałkanach.
Mostar – zarys historyczny
Osady ludzkie nad rzeką Neretwą, istniały od czasów prehistorycznych, o czym świadczą odkrycia ufortyfikowanych osad. Pod obecnym miastem odkryto ślady rzymskiej obecności. Nazwa Mostaru została po raz pierwszy wymieniona w dokumencie z 1474 roku, biorąc swoją nazwę od strażników mostów (mostari). W tym miasto było siedzibą osmańskiego kadiluku (okręgu z sędzią okręgowym). Ponieważ Mostar znajdował się na szlaku handlowym między Adriatykiem a bogatymi w minerały regionami środkowej Bośni, osadnictwo zaczęło rozprzestrzeniać się na prawy brzeg rzeki.
Mostar w 1890 roku (CC BY-SA 4.0/Wikipedia)
W 1468 r. region znalazł się pod panowaniem osmańskim i rozpoczęła się urbanizacja osady. Nazwano go Köprühisar, co oznacza twierdzę przy moście, w centrum której znajdowało się skupisko 15 domów. Miasto zostało podzielone na dwa odrębne obszary: čaršija, centrum rzemieślnicze i handlowe osady oraz mahala, czyli dzielnica mieszkaniowa.
Miasto zostało ufortyfikowane w latach 1520-1566, a drewniany most przebudowano na kamienny. Kamienny most (Stari most), został wzniesiony w 1566 roku na rozkaz sułtana Sulejmana Wspaniałego i miał 28 m długości i 20 m wysokości, szybko stał się cudem architektury w swoim czasie. Stając się później symbolem miasta. Stary Most został zaprojektowany przez Mimara Hayruddina, ucznia i ucznia osmańskiego architekta Mimara Sinana.
Austro-Węgry przejęły kontrolę nad Bośnią i Hercegowiną w 1878 roku i rządziły regionem aż do I wojny światowej w 1918 roku, kiedy to stały się częścią państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, a następnie Jugosławii. W tym okresie Mostar był głównym ośrodkiem miejskim Hercegowiny. Podczas II wojny światowej Mostar był także miastem marionetkowego faszystowskiego państwa nazistowskiego Chorwatów.
Wojna domowa
Po ogłoszeniu przez Bośnię i Hercegowinę niepodległości od Jugosławii w kwietniu 1992 r. Miasto zostało oblężone przez Jugosłowiańską Armię Ludową (JNA), po starciach między JNA a siłami chorwackimi. Chorwaci utworzyli Chorwackie Siły Obrony (HOS) do której dołączyła spora liczba Bośniaków.
7 czerwca armia chorwacka rozpoczęła ofensywę o kryptonimie „Operacja Szakal”, której celem było uderzenie na Mostar i przerwanie Serbskiego oblężenia Dubrownika. Ofensywę wspierały Chorwackie Siły Obrony, które zaatakowały pozycje Armii Republiki Serbskiej wokół Mostaru. Do 12 czerwca Chorwaci wraz Bośniakami odbili zachodnią część miasta, a do 21 czerwca Armia Republiki Serbskiej została całkowicie wyparta ze wschodniej części. Liczne budowle sakralne i większość mostów miejskich zostało zniszczonych lub poważnie uszkodzonych podczas walk. Wśród nich była katolicka katedra Maryi Matki Kościoła, franciszkański Kościół i klasztor, Pałac Biskupi oraz 12 z 14 meczetów w mieście. Po wypchnięciu Serbów z miasta zburzono serbski prawosławny klasztor Žitomislić i katedrę Świętej Trójcy.
Pod koniec 1992 roku w Mostarze narastały napięcia między Chorwatami a Bośniakami. Na początku 1993 r. wojna chorwacko-bośniacka nasiliła się i do połowy kwietnia 1993 r. Mostar stał się podzielonym miastem z zachodnią częścią zdominowaną przez Chorwackie Siły Obrony, a wschodnią kontrolowaną przez Armię Republiki Bośni i Hercegowiny. Walki wybuchły w maju, obie strony miasta znalazły się pod intensywnym ostrzałem artyleryjskim. Konflikt chorwacko-bośniacki zakończył się podpisaniem Porozumienia Waszyngtońskiego 1994 r., a wojna w Bośni zakończyła się porozumieniem z Dayton w 1995 r. W czasie wojny w Mostarze zginęło około 2000 osób.
Dwie wojny pozostawiły Mostar doszczętnie zdewastowany i podzielony etniczno-terytorialnie między zachodni brzeg z większością chorwacką (z ok. 55 000 mieszkańców) oraz stare miasto i wschodni brzeg z większością bośniacką (z ok. 50 000 mieszkańców), z linią frontu biegnącą równolegle do rzeki Neretwy. Większość Serbów uciekła lub zginęła…. Po wojnie nadal w mieście nie było spokojnie, między zwaśnionymi stronami dochodziło do utarczek i dopiero pięć lat po zakończeniu konfliktu sytuacja się ustabilizowała.
Widok na zniszczony stary most w wyniku wojny domowej. (CC BY-SA 4.0/Wikipedia)
Odbudowa Miasta
Od zakończenia wojny w 1995 roku poczyniono ogromne postępy w odbudowie miasta Mostar. Na renowację wydano ponad 15 milionów dolarów. Projekt odbudowy Starego Mostu, który został zniszczony podczas wojny, został ukończony w 2004 roku. Pieniądze na tę odbudowę zostały podarowane przez Hiszpanię, Stany Zjednoczone, Turcję, Włochy, Holandię i Chorwację. Równolegle Aga Khan Trust for Culture i World Monuments Fund, przy wsparciu finansowym Banku Światowego, podjęły pięcioletnią odbudowę najważniejszego historycznego obszaru Mostaru, a zwłaszcza tkankę miejską wokół Mostu. W lipcu 2005 r. UNESCO wpisał Stary Most i jego najbliższe otoczenie na Listę Światowego Dziedzictwa.
