Cerkiew w Narwi to jedna z najstarszych i najważniejszych świątyń prawosławnych na Podlasiu. Jej historia sięga XVI wieku, a według miejscowej legendy jej fundatorem był kniaź Iwan Wiśniowiecki, który ujęty pobożnością lokalnego przewoźnika postanowił wesprzeć budowę świątyni. Na przestrzeni wieków cerkiew wielokrotnie zmieniała przynależność diecezjalną, przeżywała okresy świetności i kryzysy, a w XX wieku padła ofiarą pożaru, który strawił jej cenne wyposażenie. Dzięki zaangażowaniu wiernych została odbudowana i do dziś pełni funkcję parafialnej świątyni, będąc ważnym miejscem kultu i symbolem prawosławnego dziedzictwa regionu.
Cerkiew w Narwi – zarys historyczny
Pierwsza wzmianka o cerkwi prawosławnej Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Narwi pojawiła się w rejestrze pomiary włócznej z 1560 roku. Z miejscową świątynią wiąże się legenda o kniaziu Iwanie Wiśniowieckim, który przeprawiając się tratwą przez rzekę Narew, dostrzegł w szałasie przewoźnika zapaloną lampkę przed ikoną św. Antoniego Pieczerskiego. Ujęty pobożnością flisaka, zaproponował umieszczenie ikony w kaplicy, na której budowę ofiarował część funduszy. Zobowiązał się także przekazać brakującą kwotę po powrocie. Gdy ponownie dotarł na miejsce, zamiast zrębów niewielkiej kaplicy zastał powstającą okazałą świątynię. Mimo to dotrzymał obietnicy i pokrył koszty dokończenia budowy.
Początkowo parafia należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego, wchodząc w skład diecezji prawosławnej włodzimiersko-brzeskiej, podlegającej metropolii kijowsko-halickiej, a także protopopii bielskiej. W 1847 roku cerkiew parafialna znajdowała się w dekanacie bielskim diecezji litewsko-wileńskiej. W 1882 roku rozpoczęto budowę nowej, drewnianej świątyni, którą wyświęcono trzy lata później – w 1885 roku. Do dziś pełni ona funkcję cerkwi parafialnej w Narwi.
Na początku XX wieku, gdy parafia znalazła się w diecezji grodzieńskiej, liczba wiernych wynosiła 3098 osób (1905 r.). Podczas I wojny światowej miejscowa ludność została ewakuowana w głąb Rosji, co spowodowało znaczny spadek liczby parafian. W okresie międzywojennym cerkiew w Narwi uzyskała status świątyni etatowej, a jej duchowny sprawował opiekę nad sąsiednimi parafiami.
Po II wojnie światowej wielu wiernych wyjechało do Związku Radzieckiego, a cerkiew w Narwi została włączona do diecezji warszawsko-bielskiej. W latach 60. XX wieku stała się siedzibą dekanatu. W 1990 roku wnętrze cerkwi zostało poważnie zniszczone przez pożar, w wyniku którego spłonęło cenne, zabytkowe wyposażenie, w tym otaczana szczególną czcią ikona św. Antoniego Pieczerskiego. Była ona obiektem kultu zarówno dla prawosławnych mieszkańców Narwi, jak i wiernych z okolicznych parafii.
Dzięki zaangażowaniu i ofiarności wiernych cerkiew odbudowano, a w 1994 roku dokonano jej ponownej konsekracji
Architektura i wystrój cerkwi w Narwi
Cerkiew prawosławna Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Narwi to drewniana świątynia wzniesiona pod koniec XIX wieku, zachowująca tradycyjne cechy architektury cerkiewnej. Jej konstrukcja nawiązuje do stylu rusko-bizantyjskiego, charakteryzującego się prostotą formy, symetrią i wyraźnym podziałem na trzy części: narthex (przedsionek), nawę i sanktuarium.
Bryła i detale architektoniczne
Świątynia ma trójdzielną strukturę z centralnie umieszczoną, wysoką wieżą-dzwonnicą, która dominuje nad całością budowli. Dachy zwieńczone są cebulastymi kopułami, typowymi dla prawosławnych cerkwi, nadającymi jej majestatyczny charakter. Drewniane ściany zostały pokryte farbą w odcieniu błękitu, co harmonizuje z naturalnym otoczeniem i nawiązuje do tradycyjnych barw sakralnych wschodniego chrześcijaństwa.
Wnętrze cerkwi w Narwii
Wnętrze cerkwi wyróżnia się bogatym zdobieniem i tradycyjnym ikonostasem, który oddziela nawę od prezbiterium. Ikonostas, czyli ozdobna ściana ikon, jest jednym z najważniejszych elementów świątyni – wypełniony jest ikonami przedstawiającymi Chrystusa, Matkę Bożą oraz świętych prawosławnych.
Ściany i sklepienie zdobią barwne freski, ukazujące sceny biblijne
Ciekawostki historyczne i mniej znane fakty o cerkwi w Narwi
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Narwi kryje w sobie wiele fascynujących historii i tajemnic, które nie zawsze są powszechnie znane. Oto kilka ciekawostek związanych z jej przeszłością:
Legenda o cudownej ikonie św. Antoniego Pieczerskiego
Według miejscowej legendy, ikona św. Antoniego Pieczerskiego, która znajdowała się w cerkwi do pożaru w 1990 roku, miała cudowne właściwości. Wierni uważali ją za szczególnie świętą i przypisywali jej moc uzdrawiania. Była ona celem pielgrzymek nie tylko prawosławnych, ale również katolików z okolicznych miejscowości. Po pożarze ikona niestety spłonęła, co było ogromną stratą dla lokalnej społeczności.
Świątynia, która stała się symbolem odbudowy
Po pożarze w 1990 roku, który zniszczył wnętrze cerkwi, społeczność parafialna z niezwykłą determinacją podjęła się jej odbudowy. Prace rekonstrukcyjne trwały kilka lat, a świątynię konsekrowano ponownie w 1994 roku. Wierni samodzielnie zbierali fundusze i angażowali się w prace, co stało się dowodem ich silnej więzi z cerkwią i tradycją prawosławną.
Związek z rodziną Wiśniowieckich
Istnieje przekaz, według którego kniaź Iwan Wiśniowiecki, przedstawiciel jednego z najbardziej wpływowych rodów Rzeczypospolitej, miał być fundatorem pierwszej cerkwi w Narwi. Według legendy, jego decyzja o wsparciu budowy świątyni była wynikiem duchowego przeżycia – zobaczył w szałasie przewoźnika ikonę św. Antoniego Pieczerskiego i zapaloną przy niej lampkę, co miało skłonić go do ufundowania kaplicy, a później większej cerkwi.